ترجمان‌ البلاغه

به اهتمام: محمدجواد شریعت

ترجمان البلاغه، نخستین کتاب فارسی در باره فن بدیع به معنای اخصّ و بلاغت به معنای اعم، متعلق به قرن پنجم هجری قمری است.
ذبیح الله صفا آن را از جمله کتب معتبری می‌داند که بعد از تألیفات بهرامی سرخسی ، از شاعران و استادان فن عروض در قرن پنجم، و یوسف عروضی، شاعر و عروضی قرن چهارم، و ابوالعلاء شوشتری، از شعرای عهد سامانی، به زبان فارسی در علم بلاغت نوشته شده است.
اما آثار آنان درباره عروض است و رادویانی نخستین کتاب فارسی را در علم بدیع نوشته و خود او نیز به این نکته واقف بوده و تصریح کرده است. قرنها تصور می‌شد که مؤلف ترجمان البلاغه فرخی سیستانی شاعر دوره غزنویان است؛ لیکن نسخه‌ای معتبر و منحصر به فرد از آن در کتابخانه فاتح استانبول پیدا شد که در ۵۰۷ به خط «ابوالهیجا اردشیر بن دیلمسپار النجمی القطبی الشاعر»، استنساخ شده و یک قرن مقدّم بر معجم الادبای یاقوت حموی است.
کاتب در پشت نسخه آن را تصنیف محمدبن عمر رادویانی دانسته است که اطلاعی از او در دست نیست و فقط مسلّم است که در نیمه دوم قرن پنجم هجری می‌زیسته است.